Pedagogische bibliografie
Spirituele opgaven van het onderwijs tegen de achtergrond van de huidige ontwikkelingspedagogie – Ernst-Michel Kranich (in de reeks ‘Bijdragen aan de Rudolf Steinerpedagogie Nr 5) – Uitgeverij Paidos
Hierin wordt een nieuwe spirituele, menskundige visie op de ontwikkeling van het denken en de crisis van de puberteit geboden, waardoor de analyse van de huidige sociaalpsychologische situatie van de opgroeiende jongeren in een ander licht komt te staan. Universele ontwikkelingsdoelen voor het hanteren van het lichaam, het denken en het omgaan met de taal worden behandeld.
Zin in het leraarschap?! – Een aanmoediging voor het beroep van (vrijeschool)leraar Christoph Wiechert – Uitgeverij Pentagon
Dit boek geeft een rijk palet aan mogelijkheden om een kind aan te zetten tot leren. De deuren van de klas staan bij Wiechert wijd open en ook de leraren zijn zeer herkenbaar beschreven. Elk voorbeeld wordt vanuit een lichte stemming verteld, vergezeld van een ernstige ondertoon.
Ter verdieping van de vrijeschoolpedagogie – Rudolf Steiner – Het boek is niet verkrijgbaar in de winkel maar te bekomen bij de verantwoordelijke leraar binnen de school (uitgave vanuit de Pedagogische Sectie van De Antroposofische Vereniging) en is enkel bestemd voor opvoeders en leraren die werkzaam zijn in een vrije school (steinerschool)
Inhoud: Over de inauguratie van de vrijeschoolpedagogie – de karmagedachte – metamorfose van de intelligentie – de relatie van de mens tot de hiërarchieën – over de algemene menskunde – de relatie van het lerarencollege tot de esoterie van de antroposofie en tot Rudolf Steiner – de lerarenmeditaties en spreuken voor leerlingen en leraren
Praktijk van het lesgeven (GA 295) – Rudolf Steiner – Uitgeverij Vrij Geestesleven
In dit boek, dat 15 werkbesprekingen en drie voordrachten bevat, wordt een levendig beeld geschetst van de praktijk van het vrijeschoolonderwijs. Hoe onderscheiden we temperamenten bij kinderen? Wat is een goede pedagogische aanpak van deze vier temperamenten? Hoe gaan we om met activiteiten als muziek, sprookjes, tekenen, dierenverhalen,…? Vele vragen van de deelnemers worden door Steiner praktisch beantwoord en zelfs voorgedaan. De voordrachten behandelen de doelstellingen en de opbouw van het leerplan.
Opvoedkunst (GA 294) – Rudolf Steiner – Uitgeverij Vrij Geestesleven
In deze cursus van 14 voordrachten (‘Methodisch-didactische aanwijzingen’). Aan de hand van vele voorbeelden beschrijft Steiner zeer levendig hoe zijn pedagogische ideeën in praktijk kunnen worden gebracht. Thema’s die in het boek voorkomen zijn: De taal (moedertaal en vreemde talen) – de verbinding van de mens met de kosmos – Het plastisch-beeldende en het muzikaal-dichterlijke – schrijven en lezen – spelling – het ritme in het leven en de ritmische herhaling in het onderwijs – dierkunde bij 9 jarigen – aardrijkskunde, geschiedenis en natuurkunde bij 12 jarigen – hoe de moraal van de pedagogie tot onderwijspraktijk wordt in de didactiek
Menskunde innerlijk vernieuwd (GA 302a) – Rudolf Steiner – Uitgeverij Pentagon
Deze 4 voordrachten (beter bekend onder de naam ‘Meditativ erarbeitete Menschenkunde’) vormen een fundament voor het opvoeden. Door verdieping van ons inzicht in het kind, ontwikkelen we liefde voor het kind en een werkelijke pedagogische kunst. Steiner wijst erop dat de opvoeder altijd werkt aan de gevoelens, voorstellingen en wilsimpulsen van de volgende generatie. Onder andere komen ter sprake: de drie basiskrachten van de opvoeding – tandenwisseling en geslachtsrijpheid – tragiek en humor – waarnemen, begrijpen en herinneren – eerbied, enthousiasme en omhulling voor het kind – het muzikale en het beeldende element – meditatie en scheppingskracht van de opvoeder
Menskunde en opvoeding (GA 302b) – Rudolf Steiner – Uitgeverij Pentagon
Niet alleen de leeftijd van de lagere school maar ook de puberteitsjaren komen uitvoerig aan bod: de samenwerking van lichaam en geest – fantasierijke en fantasiearme kinderen – van buiten leren – het effect van interesse en verveling – differentiatie bij jongens en meisjes in de puberteit – erotiek, schaamte, schoonheidszin, waarheidszin – het overbruggen van de generatiekloof – zelfopvoeding van de leraar/opvoeder
Menskunde, pedagogie en cultuur (GA 310) – Rudolf Steiner – Uitgeverij Pentagon
(ook bekend als de ‘Arnhemse cursus’ – 1924). Steiner belicht voor het eerst de samenhang van opvoeding met het karma van het kind. Uit de inhoud: de temperamenten – het belang van het 10de levensjaar – huiswerk en werkinzet – de geslachtsrijpheid – ziekmakende en gezondmakende werking van de opvoeding – lopen, spreken en denken i.v.m. de latere ontwikkeling – de rol van verantwoord speelgoed – de functie van het geheugen – voeding en opvoeding – de lerarenopleiding
Opvoeding en gezondheid – Michaëla Glöckler – Uitgeverij Pentagon
Als (school)arts beschrijft Glöckler hoe afwijkingen en ziekten zich steeds sterker manifesteren in kinderen van deze tijd. Ze bekijkt de lichamelijke aspecten en brengt die in verband met ziel en geest. Centraal in deze voordrachten staat de zogeheten pedagogische wet, die van levensbelang is voor gezond makende opvoeding. Onderwerpen die aan de orde komen zijn o.a.: agressie en criminaliteit – stoornissen in de stofwisseling – ADHD – verslaving – ziekten in de levensloop – astma en allergieën – de betekenis van identificatie, flexibiliteit, ritme en vreugde – de werking van de kunst – buitenlichamelijke bevruchting – alcohol en het effect ervan op het kind tijdens bevruchting of zwangerschap
Geestelijke grondslagen van de opvoedkunst (GA 305) – Rudolf Steiner – Uitgeverij Vrij Geestesleven
(ook bekend als de ‘Oxfordcursus’) – Het gaat om 9 voordrachten, gehouden tijdens een pedagogisch congres in Oxford in 1922. Hierin komt o.a. ter sprake: de grondstemming van de opvoeder – het onderzoek van de bovenzintuiglijke opvoeding – de leraar als opvoedkunstenaar – de vrije school als organisme – over lichamelijke en morele opvoeding – de opvoeding van de mens op volwassen leeftijd en de levensvoorwaarden van de leraar
Puberteit, de smalle weg naar innerlijke vrijheid – Jeanne Meijs – Uitgeverij Christofoor
Jeanne Meijs behandelt in dit boek alle aspecten van de puberteit en de problemen die deze opvoedingsperiode met zich meebrengt. Deze inzichten zijn ook van belang voor het oplossen van het raadsel van de eigen jeugd: wie zijn wortels begrijpt, begrijpt zijn vruchten. Jeanne Meijs beschrijft hoe verschillend kinderen hun puberteit kunnen doorlopen en welke problemen daarbij kunnen optreden. Ze beschrijft ook de leefwereld van de puber en behandelt thema’s al vrije tijd, seksualiteit, verveling, geld en werk. Ook behandelt ze de rol van de ouders in hun zoektocht naar de rode draad in het leven van hun kinderen.
De puberteit voorbij – Bruggen slaan door voelen, denken en willen – Jeanne Meijs – Uitgev. Christofoor
Dit boek gaat over de ziel van volwassenen en de daarin werkende krachten en tegenkrachten en over de worstelingen om hiermee om te gaan. De mogelijkheid om je als mens te ontwikkelen en het leven ook echt te leven, is net zo goed uniek als veeleisend. De instrumenten voelen-denken-willen zijn de drie manieren om de wereld te leren kennen en zichzelf aan de wereld te laten kennen. Namelijk via zuivere gedachten, liefdevolle gevoelens en dienstbare wilskrachten.
De opvoeding van het kind in het licht van de antroposofie (GA 34) – Rudolf Steiner
In dit kleine boekje, geschreven door Steiner op basis van enkele voordrachten uit 1906 en 1907, behandelt hij de ontwikkeling van de mens in zijn vierledigheid: fysiek lichaam, levenslichaam, astraal lichaam en Ik lichaam. Het inzicht in deze ontwikkelingswetmatigheden vormt de grondslag voor de vrijeschoolpedagogie.
Genezend opvoeden – Over kinderen met een ontwikkelingsstoornis – Rudolf Steiner – Uitgeverij Vrij Geestesleven
(ook bekend als de ‘Heilpedagogische cursus’). In deze cursus van 12 voordrachten in 1924 legt Steiner de fundamenten voor de antroposofische heilpedagogie. Hij toont aan dat het ontwikkelingsgestoorde kind in wezen een volwaardig mens is maar dat de wezenskern zich niet volledig in het lichaam kan manifesteren. In een menselijke omgeving en door een gerichte therapie kan de individualiteit zich, al is het soms nog bescheiden, ontplooien.
Menskundige aanwijzingen voor het leraarschap – Rudolf Steiner – Uitgeverij Pentagon
Deze 3 voordrachten gaan over het inzicht in het menselijk wezen als bron voor de opvoeding van kinderen. Het antwoord op de vraag ‘Waarom voeden wij eigenlijk op’ is meer dan een uiterlijke zaak. Enthousiasme in plaats van zwaarte, levende beelden in plaats van het onbewust mechanische, daar legt Steiner de nadruk op. Hij ontsteekt het vuur in de leerkracht opdat hij zijn taak krachtiger en beter zou kunnen vervullen. Onderwerpen die ter sprake komen zijn: de drie opvoedingsidealen – opvoeden en genezen – vier krachtvelden: beweging, voeding, bloed-ademhaling en waarnemen – ziekmakende en gezond makende processen – het geheim van de menselijke beweging – Michaël en de draak
Opvoeden in de 21ste eeuw – Jeanne Meijs – Uitgeverij Christofoor
Jeanne Meijs behandelt opvoedingsthema’s van deze tijd: agressie en onrust, opvoeden en religie, pesten, grenzen en autoriteit
Ontwikkelingsfasen van het kind – Bernard Lievegoed – Uitgeverij Vrij Geestesleven
Lievegoed behandelt de drie ontwikkelingsfasen 0-7, 7-14 en 14-21 op fysiek en zielengebied. Hij beschrijft de ontwikkeling van denken, voelen en willen in deze fasen. Verder behandelt hij de Ik-ontwikkeling, de erfelijkheid en de individuatie en heeft hij het over opvoeding en zelfopvoeding.
De brug tussen lichaam, ziel en geest – Rudolf Steiner – Uitgeverij Pentagon
Drie voordrachten uit 1920 waarin een verdieping van het menskundig inzicht wordt gegeven. Hoe werkt de ziel in de mens? Hoe is het fysieke lichaam opgebouwd? Hoe hangen de ethersoorten met de elementen samen? Steiner schetst de brug tussen het fysieke lichaam en de processen in ziel en geest, waardoor grijpbaar wordt hoe ziel en geest in de mens werkzaam zijn. En wat zijn de gevolgen van zo’n beschouwing voor onze morele verhouding tot de wereld? En verloopt de weg naar vrijheid en liefde?
Metamorfosen van het zielenleven – Rudolf Steiner – Uitgeverij Vrij Geestesleven
In deze 7 voordrachten (Berlijn, 1909) schetst Steiner een helder beeld van vele facetten van de menselijke psyché. In een zorgvuldige opbouw belicht hij de verschillende kanten van het zielenleven en behandelt hij de psychische situatie van onze tijd in relatie tot de ontwikkelingsgeschiedenis van de mensheid. Belangrijke thema’s zijn: de opdracht van de woede, de opdracht van de waarheid, de opdracht van de eerbied, het wezen van het egoïsme, het geweten van de mens en de opdracht van de kunst.
Opvoedingsproblemen in de puberteit – Rudolf Steiner – Uitgeverij Vrij Geestesleven
Klein boekje met 1 voordracht (Stuttgart, 1922) waarin Steiner beschrijft hoe kinderen in de puberteit een andere relatie krijgen tot de wereld. Hij spreekt over aarderijpheid en plaatst daarmee de term geslachtsrijpheid in een groter verband. Steiner wijst op het belang van interesse wekken voor de mens en de wereld anders treden verveling, gebrek aan motivatie, gewelddadigheid en ongezonde erotiek op.
Kinderen met ontwikkelingsproblemen – Walter Holtzapfel – Uitgeverij Vrij Geestesleven
Vrijwel elk kind heeft in een bepaalde fase van zijn ontwikkeling te kampen met problemen als lusteloosheid, agressiviteit, angstgevoelens,… Hieraan valt vanuit opvoedkundig oogpunt veel te doen. Moeilijker ligt het bij de echte ontwikkelingsstoornissen: zwakzinnigheid, hysterie, epilepsie, dwangmatigheid, autisme,… ze bepalen het gehele leven van een kind. Toch kan er veel gedaan worden met een gerichte aanpak zodat toch kleine ontwikkelingsstappen worden gezet. Holzapfel is antroposofisch arts en heilpedagoog en werkte diagnoses en therapieën uit die zeer concreet zijn. Het boek is niet enkel voor heilpedagogen bestemd maar voor elke opvoeder omdat vele ‘normale’ ontwikkelingsproblemen begrijpelijker worden tegen de achtergrond van de beschreven ziektebeelden.
Ontwikkelingsstoornissen bij kinderen – Diverse auteurs – Uitgeverij Van Gorcum
In dit boek worden ontwikkelingsproblemen vanuit een geïntegreerde medische, orthopedagogische en psychologische hoek benaderd. De auteurs gaan uit van een spirituele menskunde en staan allen in de praktijk van een door de antroposofische menskunde geïnspireerde zorg aan kinderen. Ze beschrijven de normale kinderlijke ontwikkeling en de drempels waar eigenlijk ieder kind over heen moet stappen. Ze geven methodische aspecten van de diagnostiek en van de begeleiding en behandeling. Maar vooral gaan ze zeer uitgebreid in op de ontwikkelingsproblemen en –stoornissen
Leren. Op weg naar een antroposofische leertheorie – Diverse auteurs – VPC uitgave
Diverse antroposofische artsen en therapeuten behandelen thema’s die te maken hebben met het leerproces bij kinderen. Zo worden o.a. behandeld: het actieve en het beschouwende onderwijs, het beklijven van leerinhouden, de leerprocessen en ontwikkelingsbeelden, het periodeonderwijs, het geheugen, de dag mens en nachtmens, uitwendige therapieën,…
Opvoeding tot moraliteit – Ernst-Michael Kranich, Stefan Leber e.a. – Uitgeverij Paidos
Wat zijn de voorwaarden voor vrijheid en moraal? Hoe verbindt de mens zich met de morele krachten? Wat is de betekenis van de autoriteit voor de morele opvoeding? Hoe brengen wij de kinderen tot een verantwoorde omgang met de taal? Hoe morele krachten wekken rond de puberteit d.m.v. literatuur?
Kinderen met een raadsel – Moniek Terlouw,… – Uitgeverij Christofoor
In dit boek schetsen de auteurs telkens een beeld van een kind met een specifiek ‘raadsel’. Zij vertellen hun ervaringen en geven pedagogische adviezen die met vallen en opstaan in de praktijk werden ontwikkeld. In het eerste deel worden ‘kinderen met meegebrachte problemen’ besproken: zonnekinderen, overbeweeglijke kinderen, kinderen met een te dunne huis, kinderen die gevangen zitten in zichzelf, kinderen met een contactstoornis, kinderen met dyslexie of met een non-verbale leerstoornis. In deel twee gaat het over ‘door het leven beschadigde kinderen’: seksueel misbruik, gevolgen van ingrijpende gebeurtenissen, pedagogisch verwaarloosde kinderen, geleerde hulpeloosheid
Algemene menskunde als basis voor de pedagogie – Rudolf Steiner – Uitgeverij Vrij Geestesleven
In 14 voordrachten (Stuttgart, 1919) legt Rudolf Steiner de basis voor de vrijeschoolpedagogie. Hij brengt een wetenschap die de gehele mens omvat en die een algemene geldigheid heeft voor de gehele mensheid. Het betreft de mens als biologisch, psychologisch, sociaal en geestelijk individueel wezen. De cursus is volledig gebaseerd op de drieledigheid van het menselijk organisme. De inhoud van de tweede tot de vijfde voordracht behandelt de mens uit het oogpunt van de ziel; in de zesde tot en met de negende voordracht ligt de nadruk meer op het geestelijke aspect in verband met de drie bewustzijnsniveaus van waken, dromen en slapen. In de laatste voordrachten gaat het om de verbinding tussen lichaam, ziel en geest en wordt en slotte het lichamelijk aspect in het middelpunt geplaatst.
In plaats van ik – De verborgen werking van drugs – Ron Dunselman – Uitgeverij Vrij Geestesleven
Waarom gaat er zo’n aantrekkingskracht uit van heroïne, alcohol, hasj, XTC en LSD? Waarom zijn de ongewone ‘visionaire’ en andere ervaringen zo belangrijk voor de gebruiker? En hoe zijn die ervaringen eigenlijk te verklaren? Deze en andere vragen over drugs en drugsgebruik worden beantwoord in dit boek vaan psycholoog Ron Dunselman. Het uitgangspunt in dit boek is het inzicht dat de mens onbewust deelheeft aan de geestelijke wereld die net zo rijk is aan verschijnselen als de ons bekende, ‘gewone’ werkelijkheid. Door drugs te gebruiken dring je door in die geestelijke wereld, echter onvoorbereid en daarom op een verwarrende en gevaarlijke manier.
Digitale dementie – Hoe wij ons verstand kapotmaken – Manfred Spitzer – Uitgeverij Atlas Contact
Wie vandaag wordt geboren zal een kwart van zijn leven achter een beeldscherm doorbrengen. Ons denkwerk wordt overgenomen door de computer, internet en de smartphone. Kinderen besteden twee keer zoveel tijd aan sociale media als ze doorbrengen op school en studieboek en schoolbord zijn vervangen door iPads en laptops. De gerenommeerde Duitse geheugenonderzoeker Manfred Spitzer waarschuwt ons: te veel computergebruik leidt tot ‘digitale dementie’. Aan de hand van alarmerende onderzoeken toont Spitzer: hoe meer we gebruikmaken van computers, hoe meer ons geheugen achteruitgaat. We klikken ons geheugen weg. Bovendien veroorzaken digitale media spraak- en leerproblemen, stress, depressie en aandachtsstoornissen.